Pedagodzy zwrócili szczególną uwagę na zabawę w życiu dziecka już w XVII wieku. Jednak to dopiero dwa kolejne stulecia przyniosły prawdziwy rozkwit teorii i praktyki dotyczącej zabawy i terapii zabawą. Fredrich W. Fröbel (1782-1852) niemiecki pedagog, pisał o symbolicznych składnikach zabawy. Zygmunt Freud (1856-1939) austiacki psychiatra i ojciec psychoanalizy, po raz pierwszy opublikował pracę opisującą terapeutyczne wykorzystanie zabawy u małych pacjentów. Idąca w ślad za nim psychoanalityczka Hermine Hug-Hellmuth (1871-1924) podkreśliła znaczenie zabawy w analizie dziecka i dostarczała dzieciom materiały do zabawy.
Kolejny etap rozwoju to pierwsza połowa XX wieku w której to rozkwitała działalność Otto Ranka (1884-1939) austriackiego psychologa, Jessie Taft (1882-1960), która opracowała i rozpowszechniła terapię relacyjną. W tym czasie działy również Melanie Klein (1882-1960) brytyjska psycholożka i psychoanalityczka, która opracowała metodę analizy dziecka z wykorzystaniem zabawy w miejsce zwerbalizowanych swobodnych skojarzeń oraz Anna Freud (1895-1982) austriacka terapeutka dziecięca. Powyżsi autorzy wykładali swoje poglądy w szeregu publikacjach. Niektóre z nich to:
Druga połowa XX wieku to już ścisłe traktowanie terapii zabawą jako jednego z podstawowych podejść do wsparcia dzieci w ich rozwoju i odzyskiwaniu zdrowia psychicznego. Ten czas to działalność Margaret Lowenfeld, Dory Kalff, Haima Ginott, Violet Oaklander, Bernarda i Luise Guerney. Każdy nurt psychoterapii czy to psychoanaliza, czy nurt psychodynamiczny, analiza jungowska, podejście poznawczo-bechawioralne, czy wiele nurtów humanistyczno-doświadczeniowych, wszystkie podkreślały znaczenie zabawy dla prawidłowego rozwoju dziecka.
Opisując historię zabawą nie sposób nie zwrócić szczególnej uwagi na to że wyżej wymienione podejścia rozkwitły szczególnie na kontynencie amerykańskim. Carl Rogers, Virginia M. Axline, Clark Moustakas, Garry L. Landretha, Charlesa E. Schaefer i Kevina J. O’Connor, wszyscy ci psychoterapeuci zwracali w swoich pracach szczególną uwagę na terapię zabawą. Rogers studiował i rozwijał prace terapeutów relacyjnych (J. Taft i F. Allena). Ich rozszerzone koncepcje stały się podwaliną rogersowskiej terapii niedyrektywnej, potem nazwanej zorientowaną na klienta, a na końcu terapią zorientowaną na osobę (Rogers C. (1951) Client-centered therapy. Boston: Houghton Mifflin). Virginia Axline współpracowniczka Rogersa nazywana jest „matką terapii zabawą”. Stworzyła koncepcję niedyrektywnej terapii zabawą w kolejnych latach określoną mianem terapii zabawą skoncentrowanej na dziecku (Child Centered Play Therapy). Jej dwie książki: Play Therapy: Inner Dynamics of Childhood (1947) i Dibs: In Search of Self (1964), do dziś stanowią niewyczerpane źródło inspiracji dla psychoterapeutów pracujących z dziećmi. Dzięki Clarkowi Moustakasowi, Garremu Landrethowi, Charlesowi Schaeferowi i Kevinowi O’ Connorowi, dzięki ich dziesiątkom publikacji, dzięki kilkudziesięcioletniej profesorskiej pracy na uniwersytetach amerykańskich dzisiaj w samych Stanach Zjednoczonych pracuje ponad 12 tysięcy certyfikowanych terapeutów i superwizorów terapii zabawą (RPT i RPT-S) zrzeszonych w Amerykańskim Stowarzyszeniu Terapeutów Zabawą (Association for Play Therapy).
W Polsce już w 1948 roku ukazała się krótka recenzja pierwszej książki Virginii Axline. Stefan Baley profesor Uniwersytetu Warszawskiego, członek Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego i Polskiego Towarzystwa Psychologicznego pisał o „indywidualnej i grupowej terapii zabawowej”. W kolejnych latach o terapii zabawą pisały Panie profesor Barbara Bokus (Uniwersytet Warszawski) oraz Bożena Muchacka (Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie). Koniecznie należy też odnotować działalność terapeutyczną i pracę dydaktyczną Pani dr hab. Hanny Olechnowicz (Uniwersytet Warszawski).
Dzieci używają zabawy, żeby zrozumieć otaczający je świat i spotykające je trudne doświadczenia takie jak traumy, lęki, stres przedszkolny lub szkolny, niepokojące sytuacje rodzinne, kłopoty w relacjach z rówieśnikami. To właśnie w ten sposób budują swoją samoświadomość oraz świadomość świata wokół siebie. Terapia zabawą pozwala dzieciom używać zabawek i innych rekwizytów do przetwarzania tego, co dzieje się zarówno w nich jak i wokół nich i tym różni się od zwykłej zabawy, że wyszkolona terapeutka potrafi wzmacniać w dziecku tę wrodzoną umiejętność samoregulacji i samostanowienia. W terapii zabawą zabawki są jak słowa dziecka, a zabawa jest jego językiem.
Terapeutyczne korzyści płynące z zabawy są niezaprzeczalne i udowodnione naukowo. Terapia zabawą jest strukturalną opartą na teorii metodą, która wykorzystuje naturalne procesy komunikacyjne i poznawcze dzieci. Przez terapię zabawą dzieci uczą się wyrażania uczuć, modyfikują zachowania oraz rozwijają umiejętności rozwiązywania różnych trudności. To właśnie zabawa tworzy bezpieczny dystans psychiczny od problemu. Ten bezpieczny dystans jest podstawą adaptacyjnych zachowań rozwojowych.
Podobnie jak dorośli i nastolatki również dzieci czasami potrzebują przestrzeni, aby poradzić sobie z różnymi problemami. Większość dorosłych potrafi wyrażać swoje uczucia, lęki i trudności w rozmowie z innymi ludźmi. Dzieci natomiast, w odpowiednich warunkach, odgrywają w zabawie swoje trudne emocje i w taki właśnie sposób starają się je integrować i czynić możliwymi do zrozumienia. Przez to nie odrzucają tej części siebie, która jest ważna, ale może być dla nich skomplikowana i bolesna.
Młode umysły dzieci przechodzą czas intensywnego rozwoju, dlatego nie są w pełni gotowe do werbalnego wyrażania uczuć, szczególnie tych związanych z trudnymi doświadczeniami życiowymi. Dorośli posiadają bardziej ukształtowany wewnętrzny świat i wyrażają swoje stany emocjonalne w formie werbalizacji, u dzieci natomiast osobowość dopiero się formuje. Choć młodzi ludzie nie są tak długo częścią świata jak dorośli, to ich rzeczywistość może być równie skomplikowana jak sprawy dorosłych.
Terapeuta tworzy bezpieczne środowisko, w którym młody człowiek wyraża siebie w naturalnym języku zabawy. Pozytywna relacja, która rozwija się między terapeutą a dzieckiem podczas sesji terapeutycznych, może zapewnić korygujące przeżycie emocjonalne niezbędne do wyzdrowienia lub zapewniania wglądu i rozwiązywania konfliktów wewnętrznych lub dysfunkcyjnych sposobów myślenia u dziecka.
Dobre relacje między dziećmi a ich rodzicami mają zasadnicze znaczenie dla zdrowia psychicznego dzieci. Dlatego w terapii zabawą szczególną uwagę poświęca się właśnie temu zagadnieniu. CPRT/Filial therapy to specjalny program terapeutyczno-treningowy dla dzieci i rodziców mający na celu zbudowanie i utrwalenie bezpiecznej i życzliwej relacji między nimi. To podejście zostało opracowane na początku lat 60 zeszłego wieku przez małżeństwo psychologów amerykańskich Bernarda i Louise Guerney. Byli oni przekonani o tym, że rodzice (lub inni opiekunowie dziecka) po odpowiednim przeszkoleniu mogą w znaczący sposób oddziaływać terapeutycznie na swoje dzieci.
CPRT/Filial therapy to bazujący na na zabawie program terapeutyczny dla małych dzieci z zaburzeniami przywiązania, zaburzeniami emocjonalnymi i problemami społecznymi. Podstawę programu stanowi założenie, że bezpieczna relacja dziecko-rodzic jest podstawowym czynnikiem dobrego psycho-fizycznego funkcjonowania dziecka. W tym modelu przeszkoleni przez terapeutę zabawą rodzice uczą się jak wspierać dzieci i budować w nich poczucie własnej wartości. Skuteczniejsze reagowanie na emocjonalne potrzeby dziecka, niezawodne i konsekwentne pielęgnowanie miłości, akceptacji, opieki i bezpieczeństwa, to umiejętności, które stają się gwarancją wzrostu i równowagi całej rodziny.
Skuteczność partnerstwa terapeutów i rodziców została potwierdzona w ponad 40 kontrolowanych badaniach z udziałem ponad tysiąca rodziców. Przeanalizowane w ostatnich dwudziestu latach badania metaanalityczne (Bratton, Ray, Rhine, Jones 2005, oraz Bratton, Landreth, Lin 2010) wskazały ponad wszelką wątpliwość skuteczność metody w pracy z dziećmi doświadczającymi trudności adaptacyjnych w domu i szkole, dzieci z całościowymi zaburzeniami rozwojowymi a także dzieci z szerokim wachlarzem internalizacyjnych i eksternalizacyjnych problemów behawioralnych (poczucie zagubienia i odosobnienia, impulsywność, agresja, zachowania ryzykowne itp.). Terapia ta stanowi nieodłączny element szkolenia terapeutów zabawą na całym świecie i jest nieodzownym skutecznym narzędziem, z którego od lat korzystają rodzice i opiekunowie.
